Ο Κοσμήτορας της Σχολής Φυσικής και Ενεργειακής Μηχανικής της Μόσχας (ΜΦΤΙ), Αλεξέι Λεόνοφ, μιλάει για την προσέλκυση φοιτητών από τα μεγάλα διεθνή ερευνητικά έργα και για τις εξελίξεις των τεχνικο-επιστημονικών εργασιών στο διεθνές θερμοπυρηνικό αντιδραστήρα ITER, στο οποίο συμμετέχουν αρκετοί από τους αποφοίτους του κορυφαίου διεθνώς Ινστιτούτου.
ΕΡ: Έρχονται σήμερα αρκετοί νέοι άνθρωποι που θέλουν να σπουδάσουν Φυσική; Ποιό είναι το επίπεδο εκπαίδευσης των μαθητών, αλλά και των φοιτητών;
ΑΠ: Έχουμε αρκετούς φοιτητές - ταλέντα στο ΜΦΤΙ, αλλά πρέπει να παραδεχτούμε ότι στη Φυσική, ο «πάγκος των αναπληρωματικών» είναι πολύ μικρός. Το ενδιαφέρον στην κοινωνία και ειδικά μεταξύ της νεότερης γενιάς, για σπουδές στη Φυσική πέφτει, όπως πέφτει και το κύρος των Φυσικών Επιστημών.
Σήμερα και τα κίνητρα έχουν αλλάξει. Όταν δεχόμαστε φοιτητές στο πρώτο έτος, ο ανταγωνισμός είναι πολύ υψηλός, τα παιδιά έρχονται με όρεξη και ορμή. Στο πρώτο, στο δεύτερο, στο τρίτο έτος, οι σπουδές είναι ενδιαφέρουσες, αλλά στη συνέχεια, το ενδιαφέρον αρχίζει να χάνεται, επειδή η πραγματική ζωή είναι πιο περίπλοκη από ότι φαινόταν αρχικά. Επιπλέον, οι νέοι σήμερα έχουν έναν ενδιαφέροντα στόχο: Τα θέλουν όλα και τα θέλουν τώρα. Δεν είναι στη σκέψη των περισσοτέρων η επίπονη προσπάθεια. Δεν περνάει καν από το μυαλό τους, ότι πρέπει να δουλέψουν πρώτα, ότι είναι λογικό να περιορίσουν για λίγα χρόνια τις απαιτήσεις τους, για να πάρουν στη συνέχεια μια ολοκληρωμένη εκπαίδευση, να πάρουν δηλαδή το μέγιστο που μπορεί να τους δώσει το «ΦΙΖΤΕΧ» (ΜΦΤΙ).
Πρωτοποριακά προγράμματα
ΕΡ: Ποιος είναι ο ρόλος των μεγάλων επιστημονικών προγραμμάτων, όπως το ITER, στην προσέλκυση νέων φοιτητών;
ΑΠ: Εάν μελετήσετε την ιστορία του Φυσικο-Τεχνολογικού Ινστιτούτου της Μοσχας, θα δείτε ότι ιδρύθηκε επί Σοβιετικής Ένωσης για να σχεδιάσει και να υλοποιήσει μεγάλα και σημαντικά ερευνητικά έργα σε κρατικό επίπεδο. Τα πιο γνωστά από αυτά είναι η εξερεύνηση του διαστήματος, η ανάπτυξη βαλλιστικών πυραύλων, η πυρηνική ενέργεια τόσο για ειρηνικούς σκοπούς, όσο και για τη δημιουργία πυρηνικών όπλων.
Συγκεκριμένα, η σχολή μας, η «Σχολή προβλημάτων Φυσικής και Ενεργειακής Μηχανικής», δημιουργήθηκε αρχικά για την προηγμένη έρευνα στο επιστημονικό κέντρο στο Τρόϊτσκ. Στο ακαδημαϊκό κέντρο διεξάγονται έρευνες σχετικά με την εφαρμογή της ελεγχόμενης σύντηξης. Σήμερα, πολλά χρόνια αργότερα, προετοιμάζουμε στελέχη για το έργο ITER. Αλλά δεν είναι μόνο αυτό το έργο, συμμετέχουμε και σε άλλα μεγάλα έργα, διαφορετικών επιπέδων, τα οποία υλοποιούνται στη χώρα. Σε όλα αυτά τα έργα, τροφοδοτούμε το επιστημονικό «ανθρώπινο δυναμικό» με τους δικούς μας αποφοίτους. Ανάμεσά τους είναι, εκτός από τα ενεργειακά και προγράμματα με λέιζερ, αλλά και νανοτεχνολογίας. Το ITER όμως, είναι ένας σημαντικός τομέας, διότι όλοι γνωρίζουμε ότι ο άνθρακας και το πετρέλαιο είναι μη ανανεώσιμοι φυσικοί πόροι και οι εναλλακτικές μορφές ενέργειας, μέχρι σήμερα, δεν είναι ανταγωνιστικές για να παρέχουν επαρκή και ποιοτική ισχύ στις μεγάλες εγκαταστάσεις. Για το λόγο αυτό, ενεργειακά έργα τόσο μεγάλης κλίμακας όπως το ITER, είναι η ελπίδα της ανθρωπότητας.
ΕΡ: Ενδιαφέρονται οι φοιτητές για την ευκαιρία που τους δίνεται να εργαστούν σε τόσο μεγάλα έργα; Πως καθορίζεται η συμμετοχή των ρώσων αποφοίτων και ερευνητών στο πρόγραμμα ITER;
ΑΠ: Ναι, φυσικά, ενδιαφέρονται. Δυστυχώς, μέχρι σήμερα δεν υπάρχει σαφής διαδικασία για τη συμμετοχή, αλλά το τμήμα ενέργειας πλάσματος της σχολής μας είναι στενά συνδεδεμένο με τον ITER και δικοί μας επιστήμονες έχουν μεταβεί για μετεκπαίδευση και έρευνα στο Cadarache και στο Πανεπιστήμιο της Καρλσρούης για την κατασκευή ενός θερμοπυρηνικού αντιδραστήρα. Η ζήτηση για ειδικούς δεν είναι τόσο μεγάλη, αλλά χρειάζονται επαγγελματίες υψηλού επιπέδου.
Επιστήμη και όχι όπλα
ΕΡ: Πρόσφατα, στο διάσημο επιστημονικό περιοδικό Nature, δημοσιεύτηκε ένα άρθρο που εκφράζει κριτική στο έργο ITER, για τις προθεσμίες ολοκλήρωσης των εργασιών και για τους πόρους που δαπανώνται. Κατά πόσο είναι δικαιολογημένη αυτή η κριτική;
ΑΠ: Αυτό είναι κάτι το τυπικό σε τόσο μεγάλα έργα. Το ίδιο να συνέβη με τον Large Hadron Collider. Αν συγκρίνουμε το έργο με την κατασκευή του National Ignition Facility στο Los Alamos, το τελικό κόστος για το σχεδιασμό και την έναρξη λειτουργίας του ήταν περίπου πέντε φορές περισσότερο από ότι είχε προγραμματιστεί. Και φυσικά, χτίστηκε σε διπλάσιο χρόνο από ότι προβλέπονταν στο αρχικό χρονοδιάγραμμα.
Το ίδιο πράγμα συμβαίνει και με τον ITER. Φυσικά, οι προκλήσεις είναι πολλές και τα επιστημονικά προβλήματα πολύ σοβαρά και σύνθετα. Αλλά όταν δημιουργήσαμε την ατομική βόμβα, είχαμε επίσης πολλά προβλήματα που και τότε φαίνονταν άλυτα. Και όταν ο άνθρωπος πάτησε στο φεγγάρι, ήταν ένα δύσκολο εγχείρημα και τα χρήματα που ξόδεψαν οι ΗΠΑ, αστρονομικά. Αλλά τελικά προχώρησαν και τα κατάφεραν. Αν οι μεγάλοι παίκτες, οι ΗΠΑ, η Ευρώπη και η Ιαπωνία σταματούσαν τα αμυντικά τους προγράμματα και έστρεφαν τη χρηματοδοτική ροή στο ITER, τολμώ να σας διαβεβαιώσω ότι σε πέντε χρόνια ο αντιδραστήρας θα δούλευε σαν καλοκουρδισμένο ρολόι. Αλλά η χρηματοδότηση είναι περιορισμένη. Οι φυσικοί έχουν επικριθεί συχνά για το γεγονός ότι δεν δουλεύουν αποτελεσματικά, δεν προέβλεψαν το ένα, δεν σκέφτηκαν το άλλο… Αλλά αυτό είναι η επιστήμη, η φύση, στην οποία ανέκαθεν υπήρχαν σκόπελοι και πάντα θα υπάρχουν. Μπορούμε να είμαστε πολύ καλοί και σωστοί, αν δεν ρισκάρουμε για τίποτα. Όμως τότε, δεν μπορεί να υπάρξει καμία πρόοδος στον τομέα της επιστήμης και η κοινωνία και στη Ρωσία και παγκόσμια, δεν θα μπορεί να λειτουργήσει.
