ΚΙΝΑ: Οί δύο όψεις τής νέας ύπερδύναμης

Η επίσημη επίσκεψη του πρωθυπουργού κ. Σαμαρά στην Κίνα –από τις 14 έως τις 19 Μαΐου– ενισχύει το ενδιαφέρον της ελληνικής κοινής γνώμης για τις εξελίξεις στην Κίνα. Η Λ.Δ. Κίνας έχει συμπληρώσει 30 χρόνια εφαρμογής ενός εξαιρετικά επιτυχημένου οικονομικού πειράματος ελεγχόμενης απελευθέρωσης και παγκοσμιοποίησης της οικονομίας της, αντιμετωπίζει όμως νέες οικονομικές και κοινωνικές προκλήσεις.

Πρώτη το 2025

Με βάση τη δυναμική που έχει αναπτυχθεί, η Κίνα θα αναδειχθεί, το αργότερο μέχρι το 2025, η μεγαλύτερη οικονομική δύναμη του πλανήτη, αφαιρώντας τον επίζηλο τίτλο από τις ΗΠΑ. Θα περάσει από τη δεύτερη στην πρώτη θέση, αξιοποιώντας και την τεράστια διαφορά στον πληθυσμό, ενώ θα χρειαστούν πολλές δεκαετίες ακόμη για να μπορέσει να συγκριθεί το κινεζικό κατά κεφαλήν εισόδημα με εκείνο των ΗΠΑ, της δυτικής Ευρώπης και της Ιαπωνίας.

Τα προηγούμενα χρόνια η κινεζική οικονομία αναπτύχθηκε με ετήσιους ρυθμούς που ξεπερνούσαν το 10% και τώρα η οικονομική της ανάπτυξη «προσγειώνεται» μεταξύ 7%-8%. Πολλοί αναλυτές θεωρούν ότι η σχετική επιβράδυνση της οικονομικής ανάπτυξης μπορεί να δημιουργήσει μεγάλες κοινωνικές και πολιτικές εντάσεις, εφόσον ένα σημαντικό τμήμα του πληθυσμού εξακολουθεί να ζει σε συνθήκες σχετικής ή και απόλυτης φτώχειας.

Οι αρνητικές προγνώσεις ορισμένων ειδικών δεν επιβεβαιώνονται προς το παρόν και η κινεζική οικονομία αναπτύσσεται με ρυθμούς αδιανόητους για τις ΗΠΑ, πολύ περισσότερο για την Ευρωπαϊκή Ένωση.

Κοινωνικές ανισότητες

Ελάχιστοι αμφιβάλλουν για την οικονομική αποτελεσματικότητα του κινεζικού μοντέλου ανάπτυξης, πολλοί όμως θεωρούν ότι δημιουργεί τεράστιες κοινωνικές ανισότητες. Οι εργαζόμενοι στις παραλιακές βιομηχανικές περιοχές μπορεί να έχουν 5 και 6 φορές το εισόδημα όσων έχουν εγκλωβιστεί στην ενδοχώρα και δεν έχουν αξιοποιήσει τις δυνατότητες που προσφέρει η εσωτερική μετανάστευση. Οι κομματικοί αξιωματούχοι εξακολουθούν να έχουν τον πολιτικό έλεγχο της οικονομίας και τον αξιοποιούν για να δημιουργούν οικογενειακές επιχειρηματικές δυναστείες. Οι περισσότεροι Κινέζοι πολυεκατομμυριούχοι και δισεκατομμυριούχοι είναι γόνοι ανώτατων στελεχών του ΚΚ. Από την άλλη πλευρά, η δυναμική οικονομική ανάπτυξη δημιουργεί μια νέα μεσαία τάξη η οποία αναδεικνύεται, με το πέρασμα του χρόνου, σε καταλύτη της οικονομικής ανόδου. Το αναπτυξιακό μοντέλο που στηρίζεται στις φθηνές εξαγωγές παρουσιάζει σημεία κόπωσης και γι’ αυτό δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στην τόνωση της εγχώριας ζήτησης και στην ανάπτυξη της εσωτερικής αγοράς. Σύμφωνα με τους υπολογισμούς των ειδικών, η κινεζική μεσαία τάξη αριθμεί ήδη γύρω στα 150 εκατομμύρια και μπορεί σε διάστημα μερικών τετραετιών να φτάσει τα 300 ή και τα 400 εκατομμύρια. Αυτή η εντυπωσιακή κοινωνική κινητικότητα επιτρέπει σε πολλές δεκάδες εκατομμύρια Κινέζους να αφήνουν πίσω τους κάθε χρόνο τη φτώχεια ή και να εντάσσονται στη δυναμικά αναπτυσσόμενη μεσαία τάξη, που έχει δυτικά καταναλωτικά πρότυπα και δυνατότητες.

Χωρίς κράτος πρόνοιας

Προκαλεί εντύπωση το γεγονός ότι ο ιδιόμορφος κομματικός καπιταλισμός της Κίνας δεν έχει επενδύσει στην ανάπτυξη του κράτους πρόνοιας. Οι περισσότεροι Κινέζοι όταν αρρωσταίνουν βρίσκονται αντιμέτωποι με οικονομικές επιβαρύνσεις που ξεπερνούν κατά πολύ τις οικονομικές δυνατότητές τους. Το κράτος πρόνοιας, όπως αναπτύχθηκε στη μεταπολεμική δυτική Ευρώπη, και η ελληνική προβληματική παραλλαγή του απλούστατα δεν υπάρχουν στην Κίνα.

Η έλλειψη κράτους πρόνοιας συνδυάζεται με τη δημογραφική γήρανση που προκάλεσε η πολιτική του ενός παιδιού που επιβλήθηκε από τις Αρχές προκειμένου να αποτραπεί η παραπέρα αύξηση του πληθυσμού, που φτάνει τα 1,3 δισεκατομμύρια. Πολλοί αναλυτές καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι η οικονομική ανάπτυξη της Κίνας μπορεί να πέσει θύμα της γήρανσης του πληθυσμού και ασθενειών που είναι ιδιαίτερα διαδεδομένες και δεν αντιμετωπίζονται προληπτικά ή έστω στην αρχική τους φάση. Ένα άλλο χαρακτηριστικό της κινεζικής κοινωνίας είναι ότι οι άνδρες είναι πολλοί περισσότεροι από τις γυναίκες.

Φαινόμενα διαφθοράς

Ο νέος Πρόεδρος της Κίνας Σι Τζινπίνγκ, ο οποίος ανέλαβε τα καθήκοντά του τον περασμένο Νοέμβριο, προσπαθεί να οργανώσει μια μαζική εκστρατεία κατά της διαφθοράς σε όλα τα επίπεδα. Η συγκέντρωση μεγάλης οικονομικής και πολιτικής ισχύος στο ΚΚ, στην κεντρική κυβέρνηση αλλά και στις περιφερειακές και τοπικές Αρχές έχει δημιουργήσει μία κάστα υπερπρονομιούχων οι οποίοι συγχέουν σκόπιμα το δημόσιο με το ιδιωτικό συμφέρον. Οι διαπλεκόμενοι πολιτικοί της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της Ελλάδας είναι διαχειριστικά και πολιτικά άψογοι συγκρινόμενοι με τα αντίστοιχα πολιτικά στελέχη της Κίνας. Μέχρι σήμερα το ΚΚ έχει διαχειριστεί με επιτυχία τα φαινόμενα διαφθοράς, αποδίδοντάς τα σε τοπικούς αξιωματούχους ή σε στελέχη του τα οποία αντιμετωπίστηκαν με αυστηρότητα από τις αρμόδιες Αρχές. Προς το παρόν οι πολίτες της Κίνας δεν συνδέουν άμεσα τα φαινόμενα διαφθοράς με την κομμουνιστική εξουσία, ίσως γιατί φοβούνται τις συνέπειες. Το καθεστώς επιτρέπει, σε γενικές γραμμές, την ελεύθερη έκφραση των πολιτών, αρκεί οι τελευταίοι να κινούνται σε ένα πλαίσιο απόλυτης αποδοχής της παντοδυναμίας του. Με τη διάδοση του Internet στην Κίνα να ξεπερνά και τα κριτήρια των ΗΠΑ, είναι φανερό ότι με το πέρασμα του χρόνου οι Κινέζοι πληροφορούνται την ιδιοτελή κακοδιαχείριση του δημόσιου χρήματος και του δημόσιου συμφέροντος από τους εκπροσώπους του καθεστώτος και ζητούν διαφάνεια και εντιμότητα.

Το «κινεζικό όνειρο»

Ο νέος Πρόεδρος και οι συνεργάτες του προβάλλουν το «κινεζικό όνειρο», το οποίο περιλαμβάνει μεταξύ των άλλων την αναγνώριση του διεθνούς ρόλου της Κίνας. Οι Κινέζοι είχαν επιτύχει επίπεδα οικονομικής και κοινωνικής ανάπτυξης πολύ ανώτερα από εκείνα της Δύσης και, σύμφωνα με ορισμένες εκτιμήσεις, στην Κίνα αναλογούσε στα τέλη του 18ου αιώνα –την εποχή της αστικής επανάστασης στη Γαλλία– το 1/3 του παγκόσμιου ΑΕΠ. Ακολούθησαν 150 χρόνια δυτικής και ιαπωνικής αποικιοκρατίας, γεμάτα οικονομικές στερήσεις και εθνικές ταπεινώσεις και καταστροφές. Είναι απόλυτα λογικό να συσπειρώνονται οι Κινέζοι γύρω από το καθεστώς, στη βάση ενός νέου πατριωτισμού που στηρίζεται και στην αυτοπεποίθηση που δημιουργεί η οικονομική επιτυχία. Οι Κινέζοι ετοιμάζονται να πρωταγωνιστήσουν στον μετα-αμερικανικό κόσμο και να προβάλουν την επιρροή, και εάν χρειαστεί την ισχύ τους, στην ευρύτερη περιοχή τους. Αν και η πολιτική του Πεκίνου είναι σε γενικές γραμμές προσεκτική και μετρημένη, αρκετοί δυτικοί αναλυτές καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι ο νέος πατριωτισμός μπορεί να γίνει πιο επιθετικός με το πέρασμα του χρόνου. Υπάρχουν ιστορικές αντιπαλότητες –χαρακτηριστικές οι δύσκολες σχέσεις της Κίνας με την Ιαπωνία–, ενώ οι εξαιρετικά σημαντικές κινεζικές μειονότητες σε χώρες της Άπω Ανατολής μπορεί να προκαλέσουν την παρέμβαση της Κίνας στα εσωτερικά άλλων χωρών. Αναφέρουμε ενδεικτικά ότι στη Μαλαισία το 25% του πληθυσμού είναι κινεζικής καταγωγής.

Η πρόκληση του ισλάμ

Η Κίνα έχει σημαντικό μουσουλμανικό πληθυσμό στις περιοχές της κεντρικής Ασίας. Προς το παρόν ελέγχει χωρίς δυσκολία τα αυτονομιστικά κινήματα, αυτό όμως μπορεί να αλλάξει σε περίπτωση ευρύτερης ισλαμικής αποσταθεροποίησης σε περιοχές στρατηγικής σημασίας του Πακιστάν και του Αφγανιστάν.

Οι δυσκολίες που αντιμετωπίζουν το καθεστώς και πολύ περισσότερο οι απλοί πολίτες δεν αλλάζουν την εικόνα της οικονομικής επιτυχίας και της εθνικής επιβεβαίωσης που έχει η Κίνα τα τελευταία χρόνια. Η πορεία του σύγχρονου κόσμου εξαρτάται σε ολοένα μεγαλύτερο βαθμό από τις εξελίξεις στη Λαϊκή Δημοκρατία Κίνας και το ενδιαφέρον της ελληνικής πολιτικής τάξης και του ελληνικού λαού είναι απόλυτα δικαιολογημένο και εξαιρετικά χρήσιμο.