|
Η παλιά πόλη του Αγρινίου, το οθωμανικό Βραχώρι, είχε Εβραίους κατά τον Μεσαίωνα και για το μεγαλύτερο μέρος της ιστορίας της από την ίδρυσή της τον 14ο αιώνα. Κατά την ελληνική επανάσταση, όταν το τουρκικό τμήμα της δέχθηκε επίθεση από δύο χιλιάδες Έλληνες επαναστάτες, οι 200 εβραϊκές οικογένειες εκτελέστηκαν. Μετά τη νίκη τους, οι Έλληνες έκαναν διαπραγματεύσεις με τους Αλβανούς στρατιώτες, και όλοι οι μουσουλμάνοι και οι Εβραίοι που είχαν επιζήσει κατόρθωσαν να εγκαταλείψουν την περιοχή μαζί ως μια ομάδα. Μετά την αναχώρησή τους, οι Έλληνες υποσχέθηκαν ότι μπορούσαν να παραμείνουν στην πόλη χωρίς να διατρέξουν κανέναν κίνδυνο, κι έτσι επέστρεψαν, αλλά οι επαναστάτες τους είχαν ξεγελάσει. καθώς προχώρησαν στην εκτέλεση των μουσουλμάνων Τούρκων και των Εβραίων. Δεν είναι γνωστό εάν επέζησε κανείς Εβραίος.
Σκοπός αυτού του κεφαλαίου είναι να αναδείξει τις δραστηριότητες των Εβραίων του Αγρινίου κατά τη διάρκεια της ιταλικής και της γερμανικής κατοχής. Ο Εβραίος Yonas Μίοnis ήταν μεταξύ των ηγετών του ΕΑΜ στο Αγρίνιο, ενώ και η οικογένεια Eliezer ήταν επίσης στο ΕΑΜ. Ο Isaac Eliezer και ο Solomon Ganis καταγράφονται στο αντιστασιακό κίνημα ως Εβραίοι από το Αγρίνιο. Ο Leon Matza ήταν υπεύθυνος των αποθηκών τροφοδοσίας Παπαστράτου για την ΕΤΑ - την Επιμελητεία του Αντάρτη, η οποία είχε άμεση σχέση με τον ΕΛΑΣ. Τρία αδέλφια με το επώνυμο Ben-Porat υπήρξαν αντάρτες που πολέμησαν σε μάχες κατά των Γερμανών στην περιοχή του Αγρινίου. C Salvator Cohen, Εβραίος από τον Βόλο, πολέμησε επίσης με τον ΕΛΑΣ στην περιοχή του Αγρινίου. Άλλοι Εβραίοι που ταυτίστηκαν με το αντάρτικο κίνημα του ΕΛΑΣ στην περιοχή του Αγρινίου ήταν ο Leon Mizan, ο Yitzhak Mizan, ο Ovadia Μinos, ο Haim Ροlitis, ο Israel Saderakis, and ο Solomon Sasson. Η Μίrίam Novitch πήρε συνέντευξη από τον Haim Ροlitis, ο οποίος ήταν από τον Βόλο, ανήκε στο ΕΑΜ και τοποθετήθηκε σε ένα μάχιμο τμήμα με επικεφαλής κάποιον ονόματι Farsala στην περιοχή Αγρινίου, κοντά στο χωριό Εμπεσός. Άλλα εβραϊκά ονόματα που ανέφερε ήταν αυτά των Moshe και Eli Cone, HaimCohen και του αδελφού του Jacob, οι οποίοι σκοτώθηκαν σε μάχη καθώς και των Nissim Cohen και Jacob Saderakis. που και αυτοί έπεσαν πολεμώντας. Γενικά ο Ροliti σημείωσε τις ακόλουθες λεπτομέρειες για την περιοχή στην οποία υπηρέτησε κοντά στον Εμπεσό:
Βρήκα στην περιοχή πολλές νεαρές Εβραίες γυναίκες που υπηρετούσαν ως νοσοκόμες. Φρόντιζαν όχι μόνο τους αντάρτες, αλλά και τους κατοίκους των απελευθερωμένων χωριών. Οι χωρικοί, από την άλλη πλευρά, βοηθούσαν πολύ τους αντάρτες.
Αξιοσημείωτος επίσης ήταν ο ρόλος στο EAΜ του Solomon Cohen από τα Ιωάννινα, ο οποίος κατόρθωσε να διεισδύσει στις Ιταλικές στρατιωτικές αρχές κατοχής στο Αγρίνιο. Ο Solomon Cohen είχε γεννηθεί στα Ιωάννινα και είχε φιλονικήσει με τον πατέρα του σε ηλικία 9 ετών, επειδή αυτός ήθελε να συνεχίσει στο σχολείο και ο πατέρας του ήθελε να το εγκαταλείψει και να αρχίσει να εργάζεται. Μεσάνυχτα είχε φύγει για την Κέρκυρα, όπου συνέχισε τη μόρφωσή του. Σπούδασε ιατρική στην Ιταλία ως το 1938, όταν η αντισημιτική φυλετική νομοθεσία οδήγησε στην απέλασή του ως Εβραίου αλλοδαπού τότε επέστρεψε στην Ελλάδα και στα Ιωάννινα. Κατά τη διάρκεια της Κατοχής, όταν την πόλη των Ιωαννίνων διοικούσαν κατά διαστήματα οι Ιταλοί, εντάχθηκε στο ΕΑΜ. Το ΕΑΜ αξιοποίησε το Ιταλικό παρελθόν του και τη γνώση της γλώσσας και τον έστειλε στο Αγρίνιο για να διεισδύσει στο ιταλικό δίκτυο αντικατασκοπείας. Ο Solomon Cohen παρουσιάστηκε στις ιταλικές αρχές της πόλης και έγινε δεκτός ως Ιταλός, ανέλαβε μεταφραστής για την ιταλική στρατιωτική διοίκηση στην 'Ήπειρο, και με το όνομα Gerasimo Koko τελικά έφθασε να γίνει επικεφαλής της ιταλικής αντικατασκοπείας στην ιταλική στρατιωτική διοίκηση του Αγρινίου. Οι Ιταλοί στρατιωτικοί με τους οποίους ερχόταν σε επαφή, τον θεωρούσαν, από κάθε άποψη, Ιταλό.
Ο Cohen έδωσε στην ιταλική αντικατασκοπεία τα ονόματα ελλήνων συνεργατών, αλλά τα έδωσε και στο ΕΑΜ, το οποίο πήρε μέτρα κατά των δωσιλόγων και προδοτών. 'Έχοντας αποκτήσει τη συμπάθεια της ιταλικής διοίκησης, ο Cohen είχε μεγάλη συμβολή στη σύλληψη ελλήνων συνεργατών των κατακτητών που λεηλατούσαν ελληνικά χωριά, ενώ βοήθησε επίσης Εβραίους να φύγουν από τα Ιωάννινα σε φάλαγγα για το Αγρίνιο και από εκεί για την Αθήνα με τη βοήθεια τριών ιταλικών στρατιωτικών αυτοκινήτων. Έζησε όμως με το βάρος της αιώνιας ενοχής διότι δεν κατόρθωσε να πείσει τον πατέρα του να αφήσει την αδελφή του να ακολουθήσει μια από αυτές τις φάλαγγες, με αποτέλεσμα η κοπέλα να πεθάνει στο Auschwitz αμέσως μόλις έφτασε εκεί. Σε ένα άλλο περιστατικό συγκέντρωσε Εβραιόπουλα που είχαν καταφύγει στα Καραμανέικα, όπως τον John Kabellis και κάποιον από την οικογένεια Βεχορόπουλος, και τους οδήγησε στην ασφάλεια και στους αντάρτες του ΕΛΑΣ. Βοήθησε επίσης το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ να λάβει βρετανική βοήθεια για όπλα, καθώς κατέρρεε το ιταλικό καθεστώς και υπήρχε ανάγκη προετοιμασίας για τους κινδύνους της γερμανικής κατοχικής διοίκησης. Επίσης, καθώς ναυαγούσε η συμμαχία Ιταλίας και Γερμανίας, βοήθησε Ιταλούς στρατιώτες να αποφύγουν αντίποινα από τους Γερμανούς να βρουν καταφύγιο και να ενσωματωθούν στον ΕΛΑΣ.
Οκτώ Εβραϊκές οικογένειες από το Αγρίνιο έφυγαν από την πόλη στις αρχές Οκτωβρίου 1943, κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής, και κρύφτηκαν στα βουνά της περιοχής, όπως στον Ψηλόβραχο, αλλά υπέφεραν πολλές κακουχίες και κινδύνους, μεταξύ των οποίων και τις γερμανικές επιδρομές. Με κοινή απόφασή τους, ως κοινή στρατηγική επιβίωσης, όλες αυτές οι οικογένειες κρύφτηκαν σε διαφορετικά σημεία. έτσι ώστε η κάθε μια να μην γνωρίζει πού βρίσκεται η άλλη. Οι έξι Εβραϊκές οικογένειες ζούσαν στο Αγρίνιο πριν τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο.
Τρεις ημέρες πριν την παράδοση των Ιταλών στους Γερμανούς τον Σεπτέμβριο του 1943, ο Solomon Cohen, ο οποίοι; αναφέρθηκε προηγουμένως, συμβούλεψε αυτές τις Εβραϊκές οικογένειες να φύγουν από την πόλη. Έτσι αυτές οι οικογένειες απέφυγαν τη σύλληψη από τους Γερμανούς και τη μεταφορά του ; στο στρατόπεδο Auschwitz-Birkenau στην Πολωνία.
Ο Leon Matsas, γιος του περίφημου Nachum Matsas. παραγωγού κρασιού και τυριού από τα Ιωάννινα, ξέφυγε από την οικογενειακή παράδοση και εργάστηκε στην Εθνική Τράπεζα -:ης Ελλάδας. Το 1935 μετατέθηκε στην Άρτα, το 1939 στην Πρέβεζα, και τον Μάρτιο του 1940 στο Αγρίνιο." Το 1940, όταν έφτασε εκεί, στην πόλη ζούσαν 40 Εβραίοι. Στο Αγρίνιο ο γιος του Michael, ο οποίος είχε γεννηθεί το 1929 και τότε φοιτούσε στο Γυμνάσιο και ένας άλλος Εβραίος. ο Lazaros, ήταν μέλη της ΕΟΝ, της φασιστικής Εθνικής Οργάνωσης Νεολαίας του καθεστώτος Μεταξά, Συνήθως οι Εβραίοι δεν γινόταν δεκτοί στην ΕΟΝ, αλλά οι τοπικοί αξιωματούχοι στο Αγρίνιο φαίνεται να παρέβησαν αυτόν τον κανόνα. Η οικογένεια Matsas είχε πολλές επαφές με Έλληνες Ορθόδοξους κατοίκους της πόλης,
Μέσω ενός φίλου στην Αθήνα, ο Leon Matsas είχε μάθει για την επιστολή διαμαρτυρίας του αρχιεπισκόπου Δαμασκηνού και άλλων 28 ατόμων, επικεφαλής εθνικών οργανώσεων. ενώσεων και πολιτιστικών φορέων, η οποία απευθυνόταν στη δωσιλογική κυβέρνηση Λογοθετόπουλου και διαμαρτυρόταν για την έναρξη του εκτοπισμού των Εβραίων της Θεσσαλονίκη; στις αρχές Μαρτίου 1943. Τον Σεπτέμβριο του 1943 ένας φίλος έμπορος που επέστρεψε από την Αθήνα, επηρέασε τον Leon να κρυφτεί διηγώντας του ιστορίες για την αρχή της γερμανικής κατοχής στην πρωτεύουσα."
Όταν έγινε σαφές ότι ως Εβραίοι έπρεπε να διαφύγουν από τη νέα γερμανική στρατιωτική κατοχή, στα τέλη Σεπτεμβρίου του 1943, ο Matsas και άλλες Εβραϊκές οικογένειες έκαναν σχέδια να εγκαταλείψουν την πόλη και να κρυφτούν. Ο Leon Matsas έκρυψε τα θρησκευτικά τους είδη και βιβλία στο αρχείο της Τράπεζας. Ο Leon, ο οποίος ήταν παντρεμένος και είχε δύο παιδιά, τον Michael και την Ninetta, αποφάσισε να μείνουν για μια ή δύο ημέρες στο Αγρίνιο, στο σπίτι τού φιλου του Χρήστου Μποκώρου, και μετά να τα στείλει σε περιοχές υπό τον έλεγχο του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ στα βουνά. Στις 2 Οκτωβρίου 1943, η οικογένεια Matsas, με ένα καρότσι και με τη βοήθεια ενός αχθοφόρου, μετέφεραν τα πράγματά τους στο σπίτι του Μποκώρου. Εφόσον δεν υπήρχαν άλογα, ο επικεφαλής των ανταρτών Μποκώρος κανόνισε η οικογένεια Matsas να πάει στο χωριό Χούνη, 30 χιλιόμετρα μακριά, με το γκαζοζέν του Ψιλόπουλου. Από την Χούνη πήγαν με δύο άλογα και ένα γαϊδούρι και τα υπάρχοντά τους στο χωριό Ψηλόβραχος. Εκεί τους δόθηκε ένα δωμάτιο να μείνουν. Ο Δημήτριος Πιπιρίγκος από την Τράπεζα στο Αγρίνιο, τους έστειλε και άλλες προμήθειες διακινδυνεύοντας ο ίδιος τη ζωή του εάν γινόταν αντιληπτός από τους Γερμανούς. Κάθε βράδυ άκουγαν τη φωνή της ΕΠΟΝ - της Ενιαίας Πανελλαδικής Οργάνωσης Νέων. Μέσω τοπικών επαφών απέκτησαν γερμανικές ταυτότητες που απέκρυπταν το γεγονός ότι ήταν Εβραίοι και τους επέτρεπαν να ταξιδέψουν. Εξαιτίας του φόβου για γερμανική στρατιωτική προώθηση, η οικογένεια Matsas και άλλοι τρεις Εβραίοι (δύο εκ των οποίων προέρχονταν από τη Χαλκίδα και χωρίς τις οικογένειές τους) ανέβηκαν ακόμη ψηλότερα προς την κορυφή του βουνού και έμειναν στο σπίτι του Τριανταφύλλου. Όταν οι Γερμανοί μπήκαν στον Ψηλόβραχο, έμεινε για μια νύχτα μέσα σε μια σπηλιά και μετά κάτω από ένα μεγάλο βράχο στη μέση ενός δάσους. Και άλλοι Εβραίοι αναζήτησαν καταφύγιο στο σπίτι του Τριανταφύλλου, και όταν επέστρεφαν, υπήρχαν 14 άνθρωποι (κυρίως Εβραίοι) που κοιμούνταν στο πάτωμα ενός δωματίου. Τελικά επέστρεψαν στον Ψηλόβραχο και στη συνέχεια άλλαξαν σπίτι όταν υποψιάστηκαν ότι ο προηγούμενος οικοδεσπότης τους έκλεβε. Γενικά, όπως συνέβαινε με όλους τους χωρικούς, τους έλειπαν τα τρόφιμα. Ο Leon Matsas έγινε ο άνθρωπος της ΕΤΑ στο χωριό, υπεύθυνοι για τη διανομή τροφίμων και τη φορολογία. Άλλη μια φορά κατέβηκαν στο ψηλότερο χωριό για να αποφύγουν μια γερμανική επίθεση ενώ ο ΕΛΑΣ συγκρουόταν με τους Γερμανούς. Όταν έφτασε ο κρύος χειμώνας, η κύρια έγνοια τους ήταν να βρουν περισσότερη τροφή.
Τον Φεβρουάριο του 1944 ο Leon Matsas πήγε στη βρετανική αποστολή στην Πριάντζα (Τρίκλινο) να ζητήσει οικονομική βοήθεια, αλλά η προσπάθειά του απέτυχε. Η γυναίκα του και ο γιoς του Michael έκαναν δύο ξεχωριστά ταξίδια πεζοί - το πρώτο διήρκεσε μια εβδομάδα και το δεύτερο αρκετές ημέρες - για να βρουν φάρμακα για τις ασθένειες του Leon. Τον Μάρτιο του 1944, μετά την εκτέλεση 200 συμπαθούντων την Αντίσταση στο Αγρίνιο, η Esther Matsas μόνη της αναζητούσε τροφή τρεις ημέρες αργότερα επέστρεψε καταπτοημένη και έμαθε ότι Εβραίοι της Ηπείρου (από τα Ιωάννινα, την Άρτα και την Πρέβεζα) είχαν συλληφθεί από τους Ναζί.
Τη νύχτα μεταξύ της 24ης και της 25ης Μαρτίου 1944, 1860 Εβραίοι συνελήφθησαν στα Ιωάννινα και μεταφέρθηκαν με καμιόνια στη Λάρισα, όπου κρατήθηκαν για οκτώ ημέρες πριν μεταφερθούν με τρένο στο Auschwitz-Birkenau. Την ίδια νύχτα 352 Εβραίοι από την Άρτα, οι οποίοι συνελήφθησαν από μια μονάδα SS Gestapo, που είχε έλθει ειδικά για τον σκοπό αυτό από το Αγρίνιο, και 272 Εβραίοι από την Πρέβεζα πιάστηκαν από τους Γερμανούς. Αυτοί οι συνολικά 524 άνθρωποι οδηγήθηκαν με φορτηγά στο Αγρίνιο. Οι Εβραίοι παραδόθηκαν στα χέρια των «Τσολιάδων» που είχαν στρατολογήσει οι Γερμανοί. Την επόμενη μέρα, την Κυριακή 26 Μαρτίου, ελέγχθηκαν τα υπάρχοντα των Εβραίων και τα περισσότερα από αυτά λεηλατήθηκαν. Σύμφωνα με τον ιστορικό Yosef Ben. ο οποίος δεν βρίσκεται πλέον στη ζωή, εννέα εβραϊκές οικογένειες, συνολικά 30 άνθρωποι από το Αγρίνιο, προστέθηκαν στην ομάδα ωστόσο δεν υπάρχει πρωτογενής ιστορική πηγή που να υποστηρίζει αυτή την πληροφορία, ενώ οι παρακάτω λεπτομέρειες αυτού του κεφαλαίου την αντικρούουν. (Ο Michael Molho κατέγραψε την ίδια πληροφορία, προσθέτοντας ότι η ομάδα των 30 Εβραίων από το Αγρίνιο περιλάμβανε 21 άνδρες και 9 γυναίκες.19 Ο Molho επίσης δεν ανέφερε πηγές και ήταν γνωστό ότι βάσιζε την εξιστόρησή του σε φήμες, προσπαθώντας να διηγηθεί ευσπευσμένα τη σημαντική και οδυνηρή ιστορία του ολοκαυτώματος του ελληνικού Εβραϊσμού αργότερα όμως ζήτησε συχνά συγνώμη για ψευδείς κατηγορίες ή σφάλματα). Σε κάθε περίπτωση, η ομάδα των συλληφθέντων Εβραίων στάλθηκε στην Πάτρα, όπου και άλλοι Εβραίοι προστέθηκαν στη φάλαγγα, και στις 28 Μαρτίου στάλθηκαν όλοι στο στρατόπεδο στο Χαϊδάρι, από όπου μετά από μερικές ημέρες μεταφέρθηκαν με τρένο στο Auschwitz. Εκεί οι περισσότεροι θανατώθηκαν αμέσως σε θαλάμους αερίων, ενώ νεαροί άνδρες και νεαρές γυναίκες κρατήθηκαν στη ζωή για να σταλούν σε καταναγκαστική εργασία.
Αισθανόμενη την ανάγκη να ενημερώσει για όλα αυτά τις συμμαχικές κυβερνήσεις, τις εβραϊκές οργανώσεις στις ελεύθερες χώρες, την εβραϊκή κοινότητα της Αιγύπτου, και συγγενείς της στην Αίγυπτο, η Esther και ο υιός της Michael πήγαν στην Πριάντζα (Τρίκλινο) μέσω Κρεμαστών για να μεταφέρουν την πληροφορία στη βρετανική αποστολή. Μετά τον πόλεμο ανακάλυψαν ότι οι επιστολές τους δεν είχαν φτάσει ποτέ στην Αίγυπτο. Μια άλλη φορά έφτασαν στο χωριό Παλιοπερασιά για να πουλήσουν δύο κοστούμια του Leon, και συνάντησαν αρκετές εβραϊκές οικογένειες από το Αγρίνιο και αλλού, οι οποίες κρύβονταν εκεί' μεταξύ αυτών ήταν ο Lazaros, ο συμμαθητής του Michael. Οι οικογένειες αυτές παρέμειναν στα βουνά μέχρι τον Οκτώβριο του 1944.
Με το τέλος του πολέμου, αφού οι Γερμανοί είχαν επιτάξει το κτίριο της Τράπεζας και είχαν μεταφέρει τα πάντα, μεταξύ αυτών και τα υπάρχοντά της οικογένειας Matsas και τα εβραϊκά τους βιβλία προσευχής και τα Purim megilla (παραδοσιακά ειλητάρια που διαβάζονται κατά τις εορτές), στο κοντινό κτίριο της Αγροτικής Τράπεζας, όπου τα πάντα παρέμεναν ανέπαφα, η οικογένεια Matsas ως εκ θαύματος επανέκτησε όλα της τα υπάρχοντα. Όλοι οι Εβραίοι του Αγρινίου κατέφυγαν στα βουνά και επέζησαν χωρίς να τους ανακαλύψουν οι Γερμανοί. Τον Ιανουάριο του 1946 υπήρχαν 30 Εβραίοι στο Αγρίνιο. και μεταξύ αυτών 10 παιδιά.
Η Μαρία Δημάδη από το Αγρίνιο διακινδύνευσε τη ζωή της για να σώσει τον Isaac «Ζακ » Eliezer. Η Δημάδη ήταν μεταφράστρια για τον Γερμανό στρατιωτικό διoικητή, κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής στα τέλη του 1943 και το 1944. Ο Zak Eliezer - το αντιστασιακό του όνομα ήταν Σπύρος Λαζαρίδης συνελήφθη στην πόλη του Μεσολογγίου ως αντάρτης του ΕΛΑΣ και φυλακίστηκε στο Αγρίνιο. Αφού κρατήθηκε για έξι μήνες. η Μαρία Δημάδη έπεισε τον Γερμανό διoικητή ότι η φυλάκισή του ήταν λάθος, ότι δεν ήταν αντάρτης και ότι έπρεπε να αφεθεί ελεύθερος. Ο Zak Victor Eliezer απελευθερώθηκε στις 12 Απριλίου 1944. Η ίδια η Μαρία Δημάδη, η οποία ήταν πληροφοριοδότης του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ, εκτελέστηκε κατά τραγικό τρόπο από τα δωσιλογικά Τάγματα Ασφαλείας λίγες μέρες πριν την απελευθέρωση της πόλης τον Σεπτέμβριο του 1944. Στο Αγρίνιο μια πλατεία φέρει το όνομά της.
Σε αντίθεση με την περίοδο της Ελληνικής Επανάστασης. κατά τις παραμονές του Β' Παγκοσμίου Πολέμου και κατά την διάρκειά του που οι Εβραίοι κρύβονταν, οι σχέσεις μεταξύ αυτών και των Ελλήνων Ορθοδόξων ήταν πολύ εγκάρδιες. Οι Εβραίοι που κρύβονταν στα βουνά αντιμετώπισαν πολλές κακουχίες και κινδύνους. όπως άλλωστε και οι περισσότεροι από τους χωρικούς, αλλά κανείς Εβραίος δεν καταδόθηκε. Οι Εβραίοι από το Αγρίνιο που κρύβονταν. αλλά και άλλοι που ήλθαν από τον Βόλο, τη Θεσσαλονίκη και ακόμη και από την Κομοτηνή, δέχθηκαν μεγάλη βοήθεια και έγιναν δεκτοί στα χωριά και στο ΕΑΜ-ΕΛΑΣ. Αξιοσημείωτα ήταν τα παραδείγματα του τρόπου με τον οποίο η οικογένεια Matsas και άλλες οικογένειες εφοδιάζονταν κατ' επανάληψη με τρόφιμα και άλλα αγαθά ενώ κρύβονταν στο βουνό. Παρά τον αμφιλεγόμενο ρόλο του, ιδίως στα μάτια ορισμένων Εβραίων του Αγρινίου που τον έβλεπαν ως συνεργάτη των κατακτητών αντί για άνθρωπο του ΕΑΜ μέσα στην ιταλική αντικατασκοπεία, ο Solomon Cohen διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στη σωτηρία Εβραίων και στην υπεράσπιση των δικαιωμάτων χιλιάδων κατοίκων της περιοχής που λεηλατούσαν οι συνεργάτες των κατακτητών. Ο ίδιος επίσης υπηρέτησε ως σημαντικός σύνδεσμος με τους Βρετανούς, ιδίως όταν ο Ιταλικός στρατός κατέρρεε το καλοκαίρι του 1943 και οι Αντιστασιακοί γνώριζαν ότι έπρεπε να αρχίσουν προετοιμασίες, να τους προστατεύσουν όταν οι Γερμανοί Θα επιχειρούσαν τον διωγμό τους και θα στρέφονταν κατά του γενικού πληθυσμού. Επίσης ο Solomon συνέβαλε, ώστε πολλοί Ιταλοί στρατιώτες να σωθούν και να παραμείνουν ζωντανοί με τη βοήθεια του ΕΑΜΕΛΑΣ, όταν η Ιταλία συνθηκολόγησε και σε αντίποινα οι Γερμανοί, τους εκτελούσαν με βάναυσο τρόπο.
Η υποδειγματική και αλτρουιστική συμπεριφορά των κατοίκων του Αγρινίου και της περιοχής, οι οποίοι βοήθησαν τις τοπικές εβραϊκές οικογένειες εμποδίζοντας τη σύλληψή τους και τον εκτοπισμό τους από τους Γερμανούς, διασφαλίζοντας με τον τρόπο αυτό τη διάσωσή τους παραμένει μια σχετικά άγνωστη ιστορία. Οι Εβραίοι ήταν μέρος της εθνικής ελληνικής προσπάθειας αντίστασης στη γερμανική κατοχή και υπήρξαν ευπρόσδεκτοι στο ΕΑΜ-ΕΛΑΣ στην περιοχή του Αγρινίου. Οι κάτοικοι της περιοχής βοήθησαν τους Εβραίους επιδεικνύοντας ανθρωπισμό και συναισθηματική ταύτιση με αυτούς. Ο λόγος δεν ήταν ότι οι Εβραίοι μιλούσαν ελληνικά, αφού αυτό δεν απέστρεψε τον εκτοπισμό των Εβραίων των Ιωαννίνων, με κατοίκους της πόλης να τους αποδοκιμάζουν μέσα στη νύχτα καθώς οι Εβραίοι συλλαμβάνονταν και οδηγούνταν έξω από την πόλη. Με απλά λόγια, οι Εβραίοι και οι Χριστιανοί του Αγρινίου και των γύρω περιοχών σέβονταν ο ένας τον άλλον, και εδώ. όπως στη Θεσσαλία, την Αθήνα και την Εύβοια, οι Χριστιανοί έπραξαν το σωστό υπερασπιζόμενοι την ανθρώπινη ζωή.
(μετάφραση Θανάση Σφήκα)
The author :
The "Yitzchak Kerem is a historian at the Hebrew University of Jerusalem . Was editor of Sefarad, since 1991 . Partner is also the radio station " Diaspora Jewry " section editor of the Encyclopedia of the Holocaust and the New Encyclopedia Judaica
the text
The next announcement was entered text at the conference held in Agrinio for resistance and contained in the volume " Occupation - Resistance - Civil " issued by the firm " Backstage " , edited by Professor University of Ioannina Constantina Bada and Thanasis Wasp , which did the translation
printing
Texts : Yitzchak Kerem ( Hebrew University of Jerusalem )
The Jews of Agrinio in World War II
The old city of Agrinio , Ottoman Vrachori had Jews in the Middle Ages and for most of its history since its founding in the 14th century . During the Greek Revolution , when the Turkish part of was attacked by two thousand Greek rebels , the 200 Jewish families were executed. After their victory , the Greeks did negotiations with Albanian soldiers and all Muslims and Jews who had survived were able to leave the area together as a team . After their departure , the Greeks were promised that they could remain in the city without running any risk , so they returned , but the rebels had fooled . as performing the Muslim Turks and Jews . It is not known if anyone survived Jew .
The purpose of this chapter is to highlight the activities of the Jews of Agrinio during the Italian and German occupation . The Jew Yonas Mionis was among the leaders of EAM in Agrinio , while the family Eliezer was also IPU. The Isaac Eliezer and Solomon Ganis recorded in the resistance movement as Jews from Agrinio . The Leon Matza was in charge of warehouses Papastratou feed for RTD - Stewardship of the rebels , which had a direct relationship with ELAS . Three brothers with the surname Ben-Porat were guerrillas who fought in battles against the Germans in the region of Agrinio. C Salvator Cohen, a Jew from Volos , also fought with ELAS in Agrinio . Other Jews who identified with the guerrilla movement ELAS in Agrinio was Leon Mizan, the Yitzhak Mizan, the Ovadia Minos , the Rolitis Haim , the Israel Saderakis, and the Solomon Sasson. The Miriam Novitch interviewed Rolitis Haim , who was from Volos , belonged to the IPU and placed in a combatant section headed guy named Farsala in Agrinio , near the village Empesos . Other Hebrew names mentioned were those of Moshe and Eli Cone, Haim Cohen and his brother Jacob, who were killed in battle and the Nissim Cohen and Jacob Saderakis. that they fell fighting . Generally Roliti note the following details for the area in which he served near fall :
I found in many young Jewish women who served as nurses . Cares not only the rebels but also the residents of the liberated villages. The villagers , on the other hand, the rebels helped much .
Significant also was the role of the EAM Solomon Cohen of Ioannina , who managed to penetrate the Italian military occupation authorities in Agrinio . The Solomon Cohen was born in Ioannina and had quarreled with his father at age 9 years , because he wanted to continue in school and his father wanted to leave and start working . Midnight had gone to Corfu , where he continued his education . He studied medicine in Italy until 1938 , when anti-Semitic racial laws led to the expulsion of the Jew as alien then returned to Greece and Ioannina . During the Occupation , when the city of Ioannina ruled intermittently Italians joined the IPU. EAM seized the Italian past and his knowledge of the language and sent him to Agrinio to penetrate the Italian network counterintelligence . The Solomon Cohen presented the Italian city authorities and was admitted as an Italian , took translator for the Italian military command in ' Continent, and the name Gerasimo Koko finally arrived to become head of Italian counterintelligence, the Italian military command of Agrinio. The Italians soldiers with whom was contacted , he was considered in all respects , Italy .
The Cohen gave the Italian counterintelligence names Greek partners , but gave in SCM , which took action against collaborators and traitors . ' Having gained the sympathy of the Italian administration, Cohen had great contribution in conceiving Greek collaborators conquerors pillaged Greek villages , and also helped Jews flee from Ioannina in convoy for Agrinio and from there to Athens with the help of three Italian military vehicles. He lived with the burden of eternal guilt because they managed to convince his father to let his sister to follow one of these convoys , causing the girl to die in Auschwitz soon arrived there . In another incident brought Jewish children who had taken refuge in Karamaneika , like John Kabellis and someone from the family Vechoropoulos , and led them to safety and the guerrillas ELAS . He also helped EAM - ELAS take British assistance for weapons, as the Italian regime was collapsing and there was need to prepare for the dangers of the German occupation administration . Also, as the alliance nafagouse Italy and Germany , Italian soldiers helped to avoid retaliation by the Germans to find shelter and incorporated in ELAS .
Eight Jewish families from Agrinio left the city in early October 1943 , during the German occupation , and hid in the mountains of the region , as in Psilovracho , but suffered many hardships and dangers , including the German raids . By joint decision , as common survival strategy , all these families hid in different places . so that each one does not know where is the other. The six Jewish families lived in Agrinio before the Second World War.
Three days before the surrender of the Italians to the Germans in September 1943, Solomon Cohen, who ? previously mentioned , advised those Jewish families to leave the city . So these families escaped capture by the Germans and the transfer ? camp Auschwitz-Birkenau in Poland .
The Leon Matsas, son of the famous Nachum Matsas. producer of wine and cheese from Ioannina , escaped from the family tradition and worked at the National Bank - : nd Greece . In 1935 he was transferred to Arta , Preveza in 1939 , and in March 1940 in Agrinio . " In 1940 , when he arrived in town 40 Jews lived . Agrinio his son Michael, who was born in 1929 and then studied at High School and another Jew . the Lazaros, were members of EON , the fascist National Youth Organisation status Metaxas Usually Jews were not admitted to the EON , but local officials in Agrinio seem to have contravened this rule . Matsas the family had many contacts with Greek Orthodox residents of the city ,
Through a friend in Athens, Leon Matsas had learned about the protest letter to the archbishop of Damascus and other 28 persons , head of national organizations . associations and cultural organizations , addressed to dosilogiki Logothetopoulos government and protesting the start of deportation of the Jews of Thessaloniki ? in early March 1943 . In September 1943 a trader friend who returned from Athens , influenced Leon hide diigontas stories about the beginning of the German occupation of the capital. "
When it became clear that as Jews had to flee the new German military occupation in late September 1943 , the Matsas and other Jewish families made plans to leave the city and hide . The Leon Matsas hid their religious articles and books in the archives of the Bank. The Leon, who was married and had two children, Michael and Ninetta, decided to stay for one or two days in Agrinio , home of his friend Chris Bokorou , and then send them to areas under the control of SCM - ELAS in the mountains . On 2 October 1943 , the family Matsas, a stroller and with the help of a porter , carrying their belongings in the house Bokorou . Since there were no horses , the chief rebel Bokoros arranged family Matsas to go Chouni village , 30 kilometers away , with the gkazozen Psilopoulou . From Chouni went with two horses and a donkey and their belongings in the village Psilovrachos . There they were given a room to stay. Demetrius Pipirigkos by the Bank in Agrinio , sent them and other supplies he risking his life if it was perceived by the Germans . Every night they heard the voice of EPON - Single Panhellenic Youth Organization . Through local contacts acquired German identities concealed the fact that they were Jews and allowed them to travel . Because of fear of German military promotion, family Matsas and three other Jews (two of which came from Chalcis and without their families ) went even higher to the top of the mountain and stayed at the home of roses. When the Germans entered the Psilovracho , stayed for a night in a cave and then underneath a big rock in the middle of a forest . More Jews sought refuge in the house of rose , and when they returned , there were 14 people ( mostly Jews ) who slept on the floor of a room . Eventually returned to Psilovracho and then switched home when suspected that former host their stealing . Generally, as was the case with all villagers , they lacked food. The Leon Matsas became the man of the EDF in the village , responsible for food distribution and taxation. Once again descended on the highest village in order to avoid a German attack while ELAS conflict with the Germans. When he reached the cold winter , the main concern was to find more food .
In February 1944 the Leon Matsas went to the British mission in Priantza ( Triple) to seek financial help, but his attempt failed . His wife and His son of Michael made two separate trips pedestrians - the first lasted a week and the second several days - to find drugs for diseases of Leon. In March 1944 , after running 200 sympathizers Resistance in Agrinio , the Esther Matsas itself seeking food three days later returned abject learned that Jews of Epirus ( from Ioannina , Arta and Preveza ) were arrested by the Nazis .
In the night between 24 and 25 March 1944 , 1860 Jews were arrested in Ioannina and transferred to lorries in Larissa , where they were held for eight days before being transported by train to Auschwitz-Birkenau. That night 352 Jews from Arta , who were arrested by a unit SS Gestapo, who had come specially for this purpose from Agrinio , and 272 Jews from Preveza caught by the Germans . These total 524 people were taken by truck to Agrinio . The Jews were delivered into the hands of " Traditional soldiers " who were recruited by the Germans . The next day , Sunday, March 26 , checked the belongings of Jews and most of them looted. According to the historian Yosef Ben. who is no longer alive , nine Jewish families , a total of 30 people from Agrinio , added to the group but there is no primary historical source that supports this information while following the details of this chapter to refute . ( The Michael Molho recorded the same information , adding that the group of 30 Jews from Agrinio contained 21 men and 9 gynaikes.19 The Molho also did not mention sources and was known to base his recounting of rumors , trying to tell the efspefsmena significant and poignant story of the Holocaust of Greek Jewry but later asked often apologize for false accusations or errors) . In each case, a group of arrested Jews sent to Patras , where Jews and others were added to the column , and on March 28 sent everyone in camp at Haidari , where after a few days transferred by train to Auschwitz. There are more immediately killed in the gas chambers , while young men and young women were kept alive to be sent to forced labor .
Feeling the need to inform all the allied governments, Jewish organizations in the free countries , the Jewish community of Egypt , and her relatives in Egypt, Esther and her son Michael went to Priantza (Triple ) by Kremasta to carry the information on the British mission . After the war they discovered that their letters had never reached Egypt . Another time they reached the village Palioperasia to sell two costumes of Leon, and met several Jewish families from Agrinio and elsewhere that were hiding there "between them was Lazaros, a classmate of Michael. These families remained in the mountains until October 1944 .
By the end of the war , after the Germans had commandeered the Bank building and everything was moved between them and their belongings family Matsas and Hebrew prayer books and Purim megilla ( traditional scrolls that are read during the holidays ) , the nearby building of the Agricultural Bank , where everything remained intact , the family Matsas miraculously regained all her belongings. All of Agrinio Jews fled to the mountains and survived without them discover the Germans . In January 1946 there were 30 Jews in Agrinio . and among them 10 children .
Maria Dimadi from Agrinio risked his life to save Isaac « Jacques » Eliezer. The Dimadi was a translator for the German military Governors , during the German occupation in late 1943 and 1944 . The Zak Eliezer - the partisan name was Spiros Lazaridis arrested in town itself as partisan ELAS and imprisoned in Agrinio . After being detained for six months. Mary Dimadi convinced the German Governors that his imprisonment was wrong , it was not partisan and should be released . The Zak Victor Eliezer was released on April 12, 1944 . Itself Dimadi Maria , which was informant EAM - ELAS , tragically executed by the collaborationist Security Battalions few days before the liberation of the city in September 1944 . Agrinio in a square bears her name .
In contrast to the period of the Greek Revolution. on the eve of the Second World War and during the duration of the Jews in hiding , relations between them and the Greek Orthodox was very cordial . The Jews who were hiding in the mountains faced many hardships and dangers. as did most of the villagers , but one Jew katadothike . Jews from Agrinio hiding . but others who came from Volos , Thessaloniki and even from Komotini , received great help and admitted to the villages and EAM - ELAS . Noteworthy were the examples of how family and other families Matsas supplied repeatedly with food and other goods while hiding in the mountains. Despite the controversial role, especially in the eyes of some Jews of agrin saw him as a partner instead of conquerors man EAM in the Italian counterintelligence , the Solomon Cohen played an important role in saving Jews and defending the rights of thousands of local residents looted colleagues of the conquerors . He also served as an important link with the British , especially when the Italian army collapsed in the summer of 1943 and the Resistance knew that I had to start preparations to protect them when the Germans would attempt their expulsion and would be against the general population . Also Solomon contributed so many Italian soldiers to save and stay alive with the help of EAMELAS when Italy capitulated and in retaliation the Germans executed their inhumanely.
The exemplary and altruistic behavior of the inhabitants of Agrinio and the region, which helped local Jewish families by preventing their arrest and deportation by the Germans , thereby ensuring that their rescue remains a relatively unknown story . The Jews were part of the national effort Greek resistance to German occupation and were welcome in EAM - ELAS in Agrinio . The locals helped Jews demonstrating humanism and empathy with them.
|
