Οι πέντε μεγαλύτεροι Ρώσοι συλλέκτες έργων Τέχνης

Στην πινακοθήκη Τρετιακόφ άνοιξε έκθεση με τη συλλογή του Γεώργιου Κωστάκη, ενός από τους πιο διάσημους συλλέκτες ρωσικής τέχνης. Ο χώρος στον οποίο φυλάσσεται μια σπουδαία συλλογή, όπως αποδείχθηκε, «έκρυβε» για μεγάλο διάστημα και μια άλλη. Με την αφορμή αυτή, η RBTH φέρνει στη μνήμη τους πέντε μεγαλύτερους Ρώσους συλλέκτες και πληροφορήθηκε που βρίσκονται τα πολύτιμα έργα που είχαν συγκεντρώσει.

Πάβελ Τρετιακόφ (1832-1898)

Ο Τρετιακόφ είναι όνομα-σταθμός στη ρωσική τέχνη. Ο αριστοκράτης μοσχοβίτης έμπορος είχε σκεφθεί η συλλογή του να αποτελέσει τη βάση για μια μελλοντική γκαλερί. Στη διαθήκη του, την οποία συνέταξε εγκαίρως, ο σημαντικότερος όρος ήταν η συλλογή να παραμείνει ακέραια. Αυτό έσωσε την πινακοθήκη Τρετιακόφ από τον τη διάσπαση σε διάφορα μουσεία τα σοβιετικά χρόνια.

Η συλλογή έργων ζωγραφικής που στεγάζεται στην πινακοθήκη Τρετιακόφ, είναι η διασημότερη στον κόσμο. Αυτή καλύπτει όλη τη διαδρομή της ρωσικής τέχνης, από τα αριστουργήματα της ρωσικής αγιογραφίας (με πρώτο και κύριο το πρωτότυπο της «Αγίας Τριάδας» του Ρουμπλιόφ), περνώντας στο ρεαλισμό των μελών της Εταιρίας των «περιπλανώμενων» που θέλησαν να ανεξαρτητοποιηθούν από το μονοπώλιο του ακαδημαϊσμού στη ζωγραφική (Σαβράσοφ, Σίσκιν, Ρέπιν), και στην αδιάλλακτη πρωτοπορία των αρχών του 20ου αιώνα (το «Μαύρο τετράγωνο» και άλλα έργα του Μαλέβιτς).

Με την κατασκευή του κτιρίου της πινακοθήκης ασχολήθηκε ο ίδιος ο Τρετιακόφ. Για το σχεδιασμό της πρόσοψης κάλεσε έναν από τους σημαντικότερους καλλιτέχνες της εποχής του, τον αρχιτέκτονα και ζωγράφο με θέματα από τη λαϊκή παράδοση και τα παραμύθια, Βίκτορ Βασνετσόφ. Η ιδιόμορφη και μοντερνιστική όψη που απέκτησε το ανάκτορο, μεταδίδει το ιδιαίτερο πνεύμα της πινακοθήκης και των εκθεμάτων της.

Σεργκέι Στσούκιν (1854-1936)

 Για τους Στσούκιν, έμπορους και οπαδούς του θρησκευτικού κινήματος των Παλαιών πιστών, η συλλογή έργων τέχνης ήταν οικογενειακή παράδοση. Από τους τέσσερις αδερφούς συλλέκτες διακρίθηκε ο Σεργκέι Στσούκιν, ο οποίος έριξε το βάρος στο γαλλικό μοντερνισμό. Θαμώνας των γκαλερί του Παρισιού, ο Στσούκιν προσπαθούσε με επιμονή να αγοράζει τα αριστουργήματα των ιμπρεσιονιστών, όταν ακόμη αυτά δεν θεωρούνταν εξαιρετικά. Πιθανόν οι αδερφοί του να τον θεωρούσαν και εκκεντρικό, αλλά αργότερα η συλλογή του αποδείχθηκε η πολυτιμότερη, περιλαμβάνοντας τους Μονέ, Ματίς, Σεζάν, Γκογκέν κ.α.

Ο Σεργκέι Στσούκιν ήταν κατά πάσα πιθανότητα ο καλύτερος επενδυτής στην ιστορία της παγκόσμιας τέχνης. Σύμφωνα με εκτιμήσεις του Sotheby’s, σήμερα η συλλογή του θα κόστιζε 8,5 δις. δολάρια. Μετά την επανάσταση η συλλογή του Στσούκιν, ο οποίος μετανάστευσε στη Γαλλία, εθνικοποιήθηκε. Σήμερα οι πίνακες που συγκέντρωσε ο συλλέκτης εκτίθενται στα κρατικά ρωσικά μουσεία.

Ιβάν Μορόζοφ (1871-1921)

Κληρονόμος δυναστείας εμπόρων ευγενών, ο Μορόζοφ στην παιδική του ηλικία σπούδαζε ζωγραφική με δάσκαλο τον κυριότερο ρώσο ιμπρεσιονιστή, Κονσταντίν Κορόβιν. Τελειώνοντας το πανεπιστήμιο στην Ελβετία, άφησε τη ζωγραφική και ανέλαβε τη διεύθυνση των οικογενειακών εργοστασίων υφαντουργίας. Ωστόσο, η φιλία του με καλλιτέχνες της Μόσχας ξύπνησε και πάλι μέσα του το ενδιαφέρον για την τέχνη.

Πορτραίτο το Ιβάν Μορόζοφ. Βαλεντίν Σερόφ, 1910. Πηγή: RIA Novosti

Οι εκτιμήσεις των οίκων δημοπρασιών τοποθετούν την αξία της συλλογής του Μορόζοφ κάπως χαμηλότερα από εκείνη του Στσούκιν, στα 5 δις. δολ., παρόλα αυτά ήταν ούτως ή άλλως μια από τις πολυτιμότερες συλλογές στην ιστορία. Ανάμεσα στα κορυφαία κομμάτια της ήταν το «Κορίτσι που ισορροπεί σε μπάλα» του Πικάσο, το «Νυχτερινό καφενείο» του Βαν Γκογκ, το «Πορτρέτο της Ζαν Σαμαρί» του Ρενουάρ.

Η ενωμένη με την κληρονομιά του Στσούκιν συλλογή του Μορόζοφ, αποτέλεσε από τη δεκαετία του 1920 ως εκείνη του 1940 τη βάση του Μουσείου Νέας Δυτικής Τέχνης στη Μόσχα. Στη συνέχεια οι πίνακες μοιράστηκαν στο Ερμιτάζ και στο Μουσείο Πούσκιν της Μόσχας, όπου μπορεί κανείς να τους δει σήμερα.

Γεώργιος Κωστάκης (1913-1990)

Γεώργιος Κωστάκης. Πηγή: Wikipedia.ru

Ο Κωστάκης συγκέντρωσε τη διάσημη συλλογή του το διάστημα 1930-1970. Ιδιαίτερη προσοχή έδινε στους ζωγράφους της πρωτοπορίας, τα έργα των οποίων εκείνη την εποχή δεν τύχαιναν ιδιαίτερης εκτίμησης και ως εκ τούτου δεν ήταν ακριβά. Ο Κωστάκης απεδείχθη ένας από εκείνους τους λίγους που κατάφεραν να εκτιμήσουν δεόντως την καλλιτεχνική επανάσταση που έφεραν αυτά. Καλύτερο δείγμα της συλλογής του είναι ο πίνακας του Κλιμέντ Ρεντκό «Εξέγερση», στον οποίο απεικονίζεται το μπολσεβικικό επαναστατικό πάνθεο υπό τη μορφή εκκλησιαστικής ζωγραφικής. Από ειρωνεία της τύχης ο Κωστάκης ήταν επίσης και σημαντικότατος συλλέκτης εικόνων.Ο Έλληνας της ΕΣΣΔ, Κωστάκης, νέος εργαζόταν οδηγός στην ελληνική πρεσβεία. Μέσα στα καθήκοντά του ήταν να συνοδεύει τους διπλωμάτες σε καταστήματα με αντίκες. Τότε εμφανίστηκε η αγάπη του για την τέχνη.

Τη δεκαετία του ΄70 ο Κωστάκης φεύγει για να ζήσει στην Ελλάδα. Το μεγαλύτερο μέρος της συλλογής του αναγκάστηκε να το αφήσει στην ΕΣΣΔ (παραδόθηκε στην πινακοθήκη Τρετιακόφ), αλλά κάποια έργα κατάφερε να τα πάρει μαζί του. Ωστόσο για την Ελλάδα, ακόμη και αυτό το τμήμα αποδείχθηκε τόσο μεγάλο, ώστε η ελληνική κυβέρνηση που αγόρασε τα περισσότερα από αυτά τα έργα στάθηκε αναγκαίο να δημιουργήσει ένα μουσείο σύγχρονης τέχνης στη Θεσσαλονίκη.

Ίγκορ Σαβίτσκι (1915-1984)

Ο Ίγκορ Σαβίτσκι τυπικά δεν γίνεται να συμπεριληφθεί στους συλλέκτες, καθώς δεν διέθετε καθόλου πίνακες ως ιδιοκτησία του. Όμως αυτός με προσωπικές προσπάθειες συγκέντρωσε μια τεράστια μουσειακή συλλογή και έγινε, μαζί με τον Τρετιακόφ, ο μεγαλύτερος γκαλερίστας στη ρωσική ιστορία.

Τα χρόνια του ΄60 και ΄70 ο Σαβίτσκι ήταν διευθυντής μουσείου στην πόλη Νουκούς του Σοβιετικού Ουζμπεκιστάν. Αν και το μουσείο είχε σχεδιαστεί ως εθνογραφικό, ο Σαβίτσκι με δική του πρωτοβουλία συγκέντρωσε σε αυτό δεκάδες χιλιάδες έργα της ρωσικής πρωτοπορίας. Η συλλογή του περιλαμβάνει πίνακες του Ρόμπερτ Φαλκ, του Κλιμέντ Ρεντκό, της Λιουμπόβ Ποπόβα και άλλων ρώσων πρωτοποριακών, τα οποία εκτίμησαν οι κριτικοί της τέχνης αλλά προς το παρόν είναι ελάχιστα γνωστά στο ευρύ κοινό. Η φτωχή φήμη των συγκεκριμένων έργων οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στο γεγονός ότι φυλάσσονται μέχρι σήμερα στην απομακρυσμένη αυτή πόλη Νούκους, στο Μουσείο Τέχνης Ίγκορ Σαβίτσκι.