Του Νίκου Κασκαβέλη
Να ξεκινήσουμε από μία φανταστική προσωπικότητα: ολόκληρη η υφήλιος σαγηνεύεται εσχάτως από τις διαρκείς δολοπλοκίες του Φρανκ Άντεργουντ. Ενός μακιαβελικού χαρακτήρα, Προέδρου των ΗΠΑ, που ενσαρκώνει έξοχα ο Κέβιν Σπέισυ, μεταφέροντας στην εποχή μας όλα τα διαχρονικά χαρακτηριστικά της εξουσίας και της ανθρώπινης ματαιοδοξίας, όπως έχουν αποτυπωθεί από όλους τους κλασσικούς της λογοτεχνίας και δραματουργίας. Πρόκειται για έναν αδίστακτο άνθρωπο που δε σταματά πουθενά, μπροστά στο στόχο του. Προχωρά συνεχώς βάσει σχεδιασμού και υλοποιεί το πλάνο του με κάθε μέθοδο, συχνά αθέμιτη. Μέρος της καθημερινότητας του χαρακτήρα φυσικά είναι η συνεχής διαπραγμάτευση. Από το εσωτερικό της Κυβέρνησής του, στο παζάρι με την αντιπολίτευση, έως τις διεθνείς διαπραγματεύσεις.
Πουθενά σε όλες αυτές τις διαπραγματεύσεις, επίπονες κα πολύωρες, δεν εκπέμπεται η εικόνα του "εξοντωμένου" πολιτικού από τη λογική κούραση που συνεπάγονται αντίστοιχες διαδικασίες. Κι αν ακόμα υπονοείται αυτή με τα σχετικά πλάνα, σε καμία περίπτωση δεν είναι η κυρίαρχη εικόνα. Αντίθετα, το μήνυμα που δίνεται είναι η πλήρης εγρήγορση του Προέδρου, η έκδηλη ικανοποίησή του από την ίδια τη διαδικασία. Πρόκειται για την "ηδονή" που απολαμβάνουν τα βαθιά "πολιτικά τέρατα" από αυτόν τον ιδιότυπο πόλεμο. Το δούναι και λαβείν μιας διαπραγμάτευσης που έχουν σχεδιάσει. Σα να τρέφονται από αυτήν. Ακόμα όμως και σε αυτήν την φανταστική σειρά, υπογραμμίζεται η εξαντλητική προετοιμασία, με κάθε λεπτομέρεια, κάθε επερχόμενης διαπραγμάτευσης. Οι πρωταγωνιστές αναλύουν τα σενάρια, γνωρίζοντας άριστα τους αντιπάλους τους, προεξοφλώντας ακόμα και τις φράσεις που θα εκστομίσουν. Έτσι, με αριστοτεχνικούς χειρισμούς, ένας συνδυασμός σκακιού και πόκερ (με την τεχνική της μπλόφας), τους οδηγούν σταδιακά στην υιοθέτηση των δικών τους θέσεων. Συχνά μάλιστα με την ψευδαίσθηση πως έκαναν κάποια υποχώρηση ή ό,τι πέρασε η γραμμή αυτών των αντιπάλων τους. Είναι ακριβώς η διαφορά της στρατηγικής σκέψης, με βάθος και προοπτική, σε αντίθεση με τη ρηχή θεώρηση του εδώ και τώρα.
Από το πεδίο της φαντασίας, στα υπαρκτά. Ο κ. Νταβούτογλου αντιπροσωπεύει άριστα το στερεότυπο της τουρκικής διπλωματίας. Μιας τεχνικής και διαδικασίας που με σταθερό, αργόσυρτο θα έλεγε κανείς τρόπο, εκφράζει τις διαρκείς επιθυμίες του τουρκικού κράτους και συχνά τις φέρει εις πέρας. Το πιο ωραίο δε, είναι πως ακόμα και στις περιπτώσεις που το αποτέλεσμα δεν είναι και το ιδανικό, η εικόνα που καταφέρνουν να περνούν προς τα έξω είναι αυτή της επιτυχίας.
Ούτε σε αυτές τις περιπτώσεις βέβαια, θα δοθεί ποτέ βάρος στην φυσική κόπωση, την "εξόντωση" του φορέα της τουρκικής ισχύος και μεγαλοπρέπειας. Είδαμε τον Τούρκο Πρωθυπουργό, άνθρωπο που μεθοδικά έχει καλλιεργήσει την εικόνα της ευφυΐας και της ικανότητας πολύπλοκων ελιγμών, στις πρόσφατες διαπραγματεύσεις, ιδίως σε επίπεδο Ε.Ε., να εξέρχεται από αυτές, σχεδόν όπως μπήκε. "Ατσαλάκωτος", με ένα διαρκές μειδίαμα και με την ίδια γυαλάδα στο βλέμμα, που θα βλέπαμε και στον ανωτέρω φανταστικό Άντεργουντ.
Τι κι αν η διαπραγμάτευση κράτησε 15 ώρες; Τι κι αν είχε "εναντίον" του τις χώρες της Ε.Ε., εκείνος ως "εξωτερικός"; Πιστός στο δόγμα του, στο μύθο που εν πολλοίς ο ίδιος δημιούργησε, της ισχυρής Τουρκίας, της οιωνεί διαδόχου της οθωμανικής αυτοκρατορίας, δεν άφησε στιγμή αμφιβολιών. Μίλησε σχεδόν ως ισότιμος, όχι του καθενός χωριστά, μα του συνόλου των χωρών και απαίτησε σειρά παραχωρήσεων, που κανείς δεν είχε προεξοφλήσει. Και φυσικά, ακόμα και αν φαινομενικά θα προβεί σε υποχωρήσεις, τα οφέλη για τη χώρα του (οικονομικά, στρατηγικά) θα είναι πολλαπλάσια εκείνων που αρχικά είχαν διαφανεί. Προφανώς και η Τουρκία, δια του Πρωθυπουργού της, είχε και αυτή τη φορά προσέλθει πανέτοιμη, με διαπραγματευτική τακτική, με σαφείς στόχους, με στοιχεία που θα ενίσχυαν τα αιτήματά της. Και βέβαια με πλήρη γνώση συσχετισμών, μεγεθών, πολιτικών προταγμάτων και διακυβευμάτων. Εντάξει, να προσθέσουμε πως σε μια χώρα που η δημοκρατία παραμένει ατελής και περιορισμένη, η ευχέρεια ελιγμών του Πρωθυπουργού της είναι μεγαλύτερη και ανεξέλεγκτη.
Ο Έλληνας Πρωθυπουργός έχει αποδείξει επίσης πως είναι ένας καλός τακτικιστής, ιδίως όμως στο εσωτερικό πεδίο. Γνωρίζει να πραγματοποιεί ελιγμούς, να αιφνιδιάζει, ενώ δεν έχει δισταγμούς στο να αλλάζει ριζικά πορεία και να το δικαιολογεί με χαρακτηριστική άνεση και φυσικότητα. Στο διεθνές πεδίο όμως παρουσιάζει αδυναμίες. Κι αυτό πάνω απ’ όλα φαίνεται τόσο από τα αποτελέσματα, που συνιστούν μια διαρκή υποχώρηση σε σχέση με τους υπερφίαλους αρχικούς στόχους του (θα αλλάξω την Ευρώπη, θα ρίξω τον καπιταλισμό), όσο και από τη σημειολογία των πραγμάτων: από τις φωτογραφίες των ηγετών, που συνήθως είναι στη γωνία σαν "τιμωρημένος μαθητής", έως τις εικόνες που διαρρέουν, σχετικά με τη φυσική του κόπωση!
Επί μήνες, κύριο θέμα της ελληνικής επικοινωνίας ήταν η τεράστια κόπωση του κ. Τσίπρα από τις 17ωρες διαπραγματεύσεις κατά τη σύναψη του 3ου Μνημονίου. Πόσο ταλαιπωρήθηκε από το "μποξ" των "κακών ξένων" (αλήθεια, εκείνοι είχαν αναπληρωματικούς, δεν κουράζονταν;), πόσο δυσκολεύτηκε και τελικά... έβγαλε και έρπη! Με τι αποτέλεσμα όμως;
Προχθές, πάλι, μια παρόμοια εικόνα. Η κούραση του Πρωθυπουργού, από τις 15ωρες αυτή τη φορά διαπραγματεύσεις. Αλήθεια, σε μια εγχείριση πχ ανοικτής καρδιάς που κρατά ώρες, ποιος στέκεται έπειτα στη φυσιολογική κόπωση του γιατρού; Το θέμα είναι η υγεία του ασθενούς. Αν προκύψει καλύτερη, όλα καλά. Αλλιώς, υπάρχει πρόβλημα.
Η αντίστιξη των ανωτέρω εικόνων φυσικά, μένει μόνο στη σημειολογία. Οι φαινομενικά "ακμαίοι, χαρούμενοι και σφριγηλοί" (δηλ. ισχυροί), έναντι του "εξαντλημένου, κατηφούς και ταλαιπωρημένου" (δηλ αδύναμου). Πίσω από αυτό όμως κρύβονται πολλά. Και είναι τα σημαντικά. Πρώτα απ’ όλα, όπως είπαμε και ανωτέρω, είναι η προετοιμασία μιας τέτοιας διαδικασίας. Η εξαντλητική ανάλυση παραμέτρων που προετοιμάζει για όλα τα ενδεχόμενα. Οι εναλλακτικές στρατηγικές σε περίπτωση που τα γεγονότα πάρουν άλλη τροπή. Και η σαφής γνώση των ορίων στα οποία μπορείς να κινηθείς, οι παραχωρήσεις που μπορείς να κάνεις, βάσει συγκεκριμένων ανταλλαγμάτων. Και τα σημεία στα οποία θα στυλώσεις τα πόδια ή έστω θα προσποιηθείς πως το κάνεις.
Η διαπραγμάτευση είναι μια υψηλή τέχνη και τεχνική. Για την επιτυχή της έκβαση όμως δεν αρκούν μόνο τα (αυτονόητα) παραπάνω. Δηλ. η επαρκής προετοιμασία, η υποστήριξη από μια κραταιά υποδομή-γραφειορατία κλπ. Κρίσιμη είναι και η ίδια η συγκρότηση του επικεφαλής, του βασικού της υπεύθυνου. Όλη δηλαδή η διαδρομή και πορεία του στη ζωή, που τον οδήγησε στην κρίσιμη αυτή στιγμή. Και αυτή είναι μια άλλη ιστορία, που μπορεί ακόμα και να δικαιολογεί την "εξάντληση" του ενός και την "άνεση" του άλλου. Γιατί στα παραπάνω πρόσωπα, αν είναι σαφές πως όλα διακρίνονται για την "τεχνική" τους άνεση, όσον αφορά σε τακτικές κινήσεις και μεθοδεύσεις, δεν είναι αυτονόητη η ίση θεωρητική τους κατάρτιση.
Οι δύο πρώτοι έχουν ένα πολύ υψηλό επίπεδο θεωρητικής υποδομής που θεωρεί "δεδομένο" πλήθος παραμέτρων που τελικά συνιστούν τη σύγχρονη πραγματικότητα. Για αυτήν έχουν προετοιμαστεί, έχουν προβληματιστεί από νωρίς σε θεωρητικό επίπεδο, έχουν ακόμα και συγγράψει τόμους για το τι πρέπει να γίνει ή τι θα κάνουν οι ίδιοι όταν έρθει η ώρα. Ο καθηγητής κ. Νταβούτογλου προκάλεσε μεγάλες συζητήσεις, ακόμα και εδώ, με έργα του για τη διεθνή πολιτική. Συγχωρέστε με, αλλά δεν θυμάμαι το τελευταίο συγγραφικό έργο θεωρητικού προβληματισμού του κ. Τσίπρα, για να μην επεκταθώ.
Όταν λοιπόν φτάνεις γενικώς απροετοίμαστος σε μια συνάντηση μεγάλου διακυβέυματος, είναι φυσικώς αδύνατον να καλύψεις κενά μιας ολόκληρης ζωής. Η προσπάθεια που καταβάλλεις για να κατανοήσεις το πού βρίσκεσαι, σε κάθε στάδιο, είναι εξοντωτική. Αυτά που για άλλους αποτελούν τη βάση εκκίνησης, τα αυτονόητα συμφραζόμενα, για σένα φαίνονται διαρκή "υψώματα προς κατάκτηση" και στο τέλος, ακόμα και η κατανόηση του αυτονόητου, η προσγείωση στην πραγματικότητα, σου φαίνονται επιτεύγματα. Το παιχνίδι όμως ήταν αλλού και όταν συνειδητοποιείς τι έχασες, είναι αργά.
Δεν είναι τυχαίο πως οι επιτυχίες που έχουμε να επιδείξουμε σε υψηλό επίπεδο διαπραγμάτευσης, ιδίως με τους γείτονες δεν είναι πολλές. Λαμπρός φάρος η περίοδος του Εθνάρχη Βενιζέλου, που σε συνθήκες άφατης δυσκολίας, έπειτα από πολέμους (ακόμα και ήττες) κατόρθωνε με το απαράμιλλο κύρος, την εκμετάλλευση συσχετισμών και τη μαεστρία του να φέρνει επωφελείς συμφωνίες. Πόσο "κουράστηκε", αλήθεια; Πρόσφατα, εκτός από συμβιβασμούς, επιτυχίες είχαμε και επί Κ. Σημίτη, με την είσοδο της Κύπρου στην Ε.Ε. και άλλα. Στην τελευταία περίπτωση, εκτός της αυστηρής επιστημονικής προσέγγισης και συγκρότησης, μπορεί κανείς να διακρίνει τη μεθοδικότητα και την επιμέλεια της προετοιμασίας.
Δεν γνωρίζουμε ποιο θα είναι το τελικό αποτέλεσμα της τρέχουσας πολυεπίπεδης διαπραγμάτευσης σε σειρά θεμάτων. Γνωρίζουμε πως θα είναι καταλυτικό για τη ζωή μας όπως τη γνωρίζουμε. Από την τρέχουσα οικονομία και ευημερία, έως την κοινωνική συνοχή και την εθνική κυριαρχία. Οι ενδείξεις που έχουμε δεν εμπνέουν ασφάλεια ή σιγουριά. Η κατάσταση απαιτεί εγρήγορση των εθνικά υπεύθυνων δυνάμεων του τόπου. Απαιτεί σοβαρότητα και επιτέλους αποφυγή λαθών τόσο του απώτερου όσο και του άμεσου παρελθόντος. Ας ελπίσουμε τουλάχιστον πως, μια και άλλα κενά δεν καλύπτονται, θα έχουμε άρτια προετοιμασία για κάθε συνάντηση υψηλών απαιτήσεων. Και πως το ενδιαφέρον της ηγεσίας θα εστιάζεται στο εξής, στην ουσία των θεμάτων, στο εθνικό/κοινωνικό συμφέρον και όχι στην πρόσκαιρη επικοινωνία. Κάθε άλλο, θα είναι εγκληματικό, θα έχει κόστος και εμφανείς υπαίτιους. Κοντός ψαλμός.
* Νίκος Κασκαβέλης - Δικηγόρος, ΜΔΕ ευρωπαϊκή πολιτική, Μsc Business
