Του Χρήστου Χωμενίδη
Μετά το Μπρέξιτ, ο τραπεζικός εφιάλτης στην Ιταλία. Μετά την απόφαση να επαναληφθούν οι προεδρικές εκλογές στην Αυστρία με πιθανότερη παρά ποτέ την επικράτηση του ακροδεξιού υποψηφίου, οι δημοσκοπήσεις που δίνουν αέρα στα πανιά των πλέον εχθρικών προς την ευρωπαϊκή ιδέα πολιτικών: Του ΜπέπεΓκρίλο. Της Μαρίν Λεπέν. Το διψήφιο ποσοστό της "Χρυσής Αυγής" σε πρόσφατο εγχώριο γκάλοπ δεν αποτελεί παρά ένα ακόμα καρφί στο φέρετρο του ονείρου με το οποίο έζησαν δύο -ίσως και τρεις- γενιές. Της ενοποιημένης, πολιτικά φιλελεύθερης, ανεκτικής και ανοιχτής Ευρώπης.
Όσο μονότονα καθησυχαστικές και αν είναι οι δηλώσεις των ιθυνόντων της Ευρωζώνης, όσοι ειδήμονες και αν επιμένουν πως διερχόμαστε μια βαθιά μεν, παροδική δε κρίση, ήρθε -πιστεύω- η ώρα να κοιτάξουμε κατάματα το χειρότερο ενδεχόμενο: Το οικοδόμημα να έχει ανίατα διαβρωθεί. Τα αστέρια να αρχίσουν να ξεκολλούν και να πέφτουν από την μπλε σημαία με αυξανόμενη ταχύτητα. Μέσα στην προσεχή εικοσαετία, η Ευρωπαϊκή Ένωση να έχει διαλυθεί. Να έχει, έστω, καταντήσει φάντασμα του εαυτού της.
Πήρε η Ευρώπη τον κατήφορο επειδή ολιγώρησε; Επειδή δίστασε να ολοκληρώσει τη διοικητική και οικονομική της ενοποίηση όταν ακόμα οι αντικειμενικές συνθήκες την ευνοούσαν; Πότε δηλαδή; Το Ευρωσύνταγμα απορρίφθηκε πανηγυρικά από τους Γάλλους και τους Ολλανδούς σε καιρούς ευμάρειας. Και δεν ετέθη στην κρίση των πολιτών σε καμία άλλη χώρα. Θα έπρεπε οι ηγέτες να έχουν αγνοήσει τη λαϊκή βούληση και να έχουν προχωρήσει ακάθεκτοι, ποντάροντας στην εκ των υστέρων δικαίωσή τους; Να έχουν διαπλάσει ένα έθνος - με ποιά, στ' αλήθεια, υλικά;
Ακόμα και την εποχή των παχιών αγελάδων, όταν η Ευρωπαϊκή Ένωση μοίραζε αφειδώς "πακέτα" και επιχορηγήσεις, και τότε ακόμα το ιδεολόγημα της Γηραιάς Ηπείρου, η οποία πορεύτηκε -σπαρασσόμενη έστω πλην ομοούσια και αδιαίρετη ανά τους αιώνες- έμοιαζε με υπεραισιόδοξη κατασκευή.
Κοινή γλώσσα δεν υπήρχε. Η επιβολή των αγγλικών για πρακτικούς λόγους εκλαμβανόταν από τους μη αγγλόφωνους σαν απειλή. Σαν αναγκαίο τουλάχιστον κακό.
Κοινή θρησκεία; Ο προτεσταντισμός συνιστά άρνηση του παπικού χριστιανισμού και όχι παραλλαγή του. Η ορθοδοξία έχει τις δικές της ρίζες, ευαγγελίζεται μιάν άλλη αντίληψη για τον Θεό, κυρίως δε για την καθημερινότητα των ανθρώπων. Αφήστε που μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο οι Ευρωπαίοι γίνονταν ολοένα και πιό κοσμικοί, κηδεμονεύονταν όλο και λιγότερο από τις εκκλησίες τους.
Κοινή Ιστορία; Σίγουρα. Μόνο που επρόκειτο για ιστορία πολέμων. Στους αιματηρότερους των οποίων -εκείνους του 20ου αιώνα- τη λύση είχε δώσει, την πλάστιγγα είχε γείρει προς το μέρος των καλών, μια ξένη δύναμη: Η Αμερική.
"Μεσουράνησαν" θα αντιτείνετε "αυτοκρατορίες, οι οποίες δεν απολάμβαναν ούτε γλωσσική ούτε θρησκευτική ομοιογένεια ούτε και ταίριαζαν τα χνώτα των πληθυσμών τους. Στην Ινδική χερσόνησο μιλιούνται χιλιάδες γλώσσες και ιδιώματα και όλοι συνεννοούνται -εξ ανάγκης- στα αγγλικά. Ο σοβιετικός Ουζμπέκος είχε με τον σοβιετικό Λιθουανό λιγότερα κοινά από ό,τι ο Ευρωπαίος Φινλανδός με τον Ευρωπαίο ΄Ελληνα...."
Καμιά αντίρρηση. Απαιτείται εν τούτοις, σε κάθε περίπτωση, μία συνεκτική ουσία. Κάτι που να κρατάει ενωμένους τους λαούς οι οποίοι απαρτίζουν την πολυεθνική οντότητα.
Στη Σοβιετική Ένωση συνεκτική ουσία στάθηκε ο κομμουνισμός ως διάδοχο δόγμα της Αγίας Ρωσίας, με τον Στάλιν ή τον Μπρέζνιεφ σε ρόλο μετά-τσάρων.
Στην Ινδία δεν γνωρίζω - ενδεχομένως η εκατοντάχειρη θεά, το κάρυ, το Μπόλλυγουντ ή η επιβλητική σκιά του Μαχάτμα Γκάντι.
Στην Ευρώπη - πέρα από τη μορφή του Καρλομάγνου και της κοπέλας καβάλα στον ταύρο (αφελείς εικονογραφήσεις που ελάχιστους έπειθαν) - συνεκτική ουσία ήταν ο ίδιος ο τρόπος ζωής: Ο πολιτικός φιλελευθερισμός. Η ελεύθερη διακίνηση ανθρώπων, ιδεών και αγαθών. Το κοινωνικό κράτος. Η αποδοχή, ο εναγκαλισμός του διαφορετικού.
Όλα τα παραπάνω προϋπέθεταν -και δημιουργούσαν παράλληλα- ευμάρεια. Από τη στιγμή που η ευμάρεια εξέλιπε, το ευρωπαϊκό οικοδόμημα άρχισε να τρίζει. Μια ήπειρος που φθίνει οικονομικά, που συνθλίβεται παραγωγικά ανάμεσα στην Ασία και στην Αμερική, δεν μπορεί να είναι ούτε πολιτικά ούτε πολιτιστικά πρωτοπόρα.
Κανένας από τους αντιευρωπαϊστές δημαγωγούς δεν διαθέτει άξια λόγου ιδεολογική σκευή. Από τον Νάιτζελ Φάρατζ μέχρι τον Μπέπε Γκρίλο κι από την Μαρίν Λεπέν μέχρι τους δικούς μας εθνικολαϊκιστές, αριστερούς και δεξιούς, το λαϊκό τους έρεισμα εκπορεύεται από την ανασφάλεια των πολιτών. Από τον φόβο της φτώχειας, της ανεργίας, της εγκατάλειψης από κάθε πρόνοια και κάθε θεσμό.
Ο Ευρωπαίος, ο οποίος θέλγεται από τους κεκαλυμμένα ή απροκάλυπτα νεοναζί πολιτικούς, νοιώθει παρίας μέσα στην ίδια του την κοινωνία. Επόμενο είναι να νοσταλγεί την παλιά του πατρίδα.
Απαραίτητος όρος για να επιβιώσει και να επανακάμψει η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι να ξαναρχίσει να δημιουργεί πλούτο. Πλούτο που θα τον διαχειρίζεται και θα τον διανέμει σύμφωνα με τις αρχές της. Πώς θα συμβεί κάτι τέτοιο σε συνθήκες παγκοσμιοποίησης; Αυτό ακριβώς είναι το ακανθώδες ερώτημα. Ας το αντιμετωπίσουμε, έστω και στο παρά πέντε, κατάματα. Όσο το αντιπαρερχόμαστε και αναλωνόμαστε σε φιλιππικούς εναντίον του Μπρέξιτ-Γκρέξιτ-Φρένξιτ και αναμασάμε τα ευρωπαϊκά ιδεώδη χωρίς να προτείνουμε τίποτα το χειροπιαστό, τόσο το πλοίο μας θα βουλιάζει. Ή το λιμάνι μας θα φεύγει.
* Ο κ. Χρήστος Χωμενίδης είναι συγγραφέας
